14 grudnia 2022 r. Sejm uchwalił ustawę o fundacji rodzinnej. Dzięki fundacji rodzinnej majątek firmy zostanie zatrzymany w jednych rękach – w Polsce funkcjonuje prawie 830 tysięcy firm rodzinnych, a ponad połowa z nich, w ciągu najbliższych pięciu lat planuje przeprowadzenie procesu sukcesji. Zadaniem fundacji rodzinnej będzie zarządzanie majątkiem i jego ochrona, a także zapewnienie środków dla wskazanych przez fundatora beneficjentów. Z podobnych rozwiązań korzystają największe światowe i europejskie firmy rodzinne, m.in. w Niemczech („Familienstiftung”), Szwajcarii („Familienstiftung”) czy Szwecji („Stiftelse”).
W istniejącym stanie prawnym przekazanie rodzinnego przedsiębiorstwa następuje przeważnie w formie darowizny albo spadku. Największym ograniczeniem takiego rozwiązania jest to, że nie zabezpiecza sukcesji przedsiębiorstwa na przyszłość, tj. na dalsze pokolenia. Innym rozwiązaniem są fundusze inwestycyjne, których minusem jest brak zabezpieczenia stałych środków na bieżące koszty życia dla członków rodziny, a dodatkowo przeniesienie majątku do zagranicznych fundacji lub trustów prowadzi do wzrostu kosztów i tzw. ‘emigracji majątku’.
Idea fundacji rodzinnej opiera się na założeniu, że biznes i rodzina są formalnie odseparowane od siebie, ponieważ majątek rodzinny staje się własnością fundacji rodzinnej. Działa ona jak skarbiec rodzinny. Ma zapewnić rodzinie środki finansowe, a przy tym realizować wizję fundatora i dbać o wartości przyjęte przez niego w biznesie. Fundacja rodzinna jest więc środkiem do celu – funkcjonowania przedsiębiorstwa przez pokolenia i zabezpieczenia potrzeb finansowych beneficjentów.
Główne założenia
- Fundatorem będzie mogła zostać osoba fizyczna
- Beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mogła zostać osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego
- Z dochodów i majątku fundacji rodzinnej będzie można finansować np. koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia beneficjentów albo wydatki na cele statutowe organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego
- Fundacja rodzinna – podobnie jak inne osoby prawne – będzie działać poprzez zarząd i będzie mogła podlegać wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej.
- Beneficjenci – wskazani przez fundatora – będą tworzyć zgromadzenie beneficjentów, które będzie się zbierać w określonych przypadkach (np. przy uzupełniania składu danego organu, zatwierdzeniu sprawozdania finansowego). Zapewni to niezbędny wpływ rodziny na najważniejsze kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat.
- Zgromadzenie beneficjentów będzie obligatoryjnym organem ustanawianym w statucie przez fundatora. To więc fundator określi, którzy beneficjenci są uprawnieni do uczestnictwa w zgromadzeniu, a którzy pozostaną beneficjentami pasywnymi (otrzymującymi jedynie świadczenia). Zgromadzenie beneficjentów będzie działało w przypadku wystąpienia okoliczności faktycznych wymagających podjęcia decyzji w konkretnych, ściśle określonych w ustawie bądź statucie sprawach, np. zatwierdzenie sprawozdania finansowego, udzielenia absolutorium członkom zarządu. Jego głównym celem będzie zachowanie ciągłości funkcjonowania pozostałych organów, a tym samym właściwego działania fundacji rodzinnej.
- Fundator będzie miał dużą swobodę w określeniu zasad zarządzania fundacją rodzinną, jej funkcjonowania i celu, dla którego została ona powołana. Najczęściej będzie to zapewnienie nieprzerwanego działania firmy oraz zapewnianie środków do życia dla członków najbliższej rodziny.
- Majątek wnoszony do fundacji nie może być mniejszy niż 100 tys. zł.
- Fundacja rodzinna nie jest instrumentem do prowadzenia działalności gospodarczej. Wyjątkowo będzie mogła prowadzić działalność polegającą na obrocie majątkiem, w tym udziałami w spółkach, jeśli nie nabywa ich tylko w celu dalszej odsprzedaży, najmie, udzielaniu pożyczek spółkom, w których posiada udziały.
Opodatkowanie fundacji i beneficjentów
- Opodatkowanie fundacji rodzinnej i beneficjentów co do zasady uwzględnia związki rodzinne z fundatorem i jest neutralne podatkowo.
- wyłączenie spod opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn świadczeń oraz mienia otrzymywanego przez fundatora i beneficjentów w związku z rozwiązaniem fundacji,
- Beneficjenci będący osobami fizycznymi, jako podatnicy PIT, będą zwolnieni z podatku, jeśli będą fundatorem oraz jego małżonkiem, wstępnym, zstępnym, rodzeństwem, pasierbem, ojczymem lub macochą (najbliższa rodzina – tzw. grupa zerowa z ustawy o podatku od spadków i darowizn). Pozostali zapłacą 15% PIT (odrębnie opodatkowany, nie będzie zaliczany np. do dochodów z pracy,
- Fundacja rodzinna będzie płacić CIT 15% pobierany dopiero w momencie przekazywania środków beneficjentom (brak możliwości odliczenia kosztów uzyskania przychodów i amortyzacji) – Fundacja rodzinna będzie swoistym holdingiem zarządzającym kluczowymi aktywami (akcje, udziały, nieruchomości), który będzie pobierał nieopodatkowane dywidendy od spółek operacyjnych i przychody z najmu, a na koniec reinwestował je i przekazywał je już z niższym podatkiem uprawnionym beneficjentom
Kontrola przez Beneficjentów
Dodatkowo Beneficjent będzie miał prawo do uzyskania informacji o działalności fundacji rodzinnej – będzie mógł przeglądać dokumenty, sprawozdania finansowe i księgi rachunkowe oraz żądać wyjaśnień od zarządu. Wyłączenie z tego uprawnienia będzie dotyczyło wyłącznie dokumentów i informacji, których jawność została zastrzeżona przez fundatora.
Fundacja czy estoński CIT?
Niestety, polska fundacja rodzinna uniemożliwi skorzystanie z estońskiego CIT. Aktualne przepisy wymagają, aby udziałowcami spółki były wyłącznie osoby fizyczne, a Fundacja jest osobą prawną. Jednakże obie konstrukcje przeznaczone są do innych celów i można jednoznacznie wskazać, że wprowadzenie estońskiego CIT i fundacji rodzinnej poprawi sytuację polskich firm o charakterze rodzinnym.